Mỗi lá chiếu cói tưởng đơn
giản nhưng để đảm bảo có độ bền đẹp trong khi sử dụng, phải đảm bảo qua
một quy trình vô cùng kỳ công.
Khâu đầu tiên trong quy trình làm ra một
chiếu cói bắt nguồn từ nguyên liệu. Phải lựa chọn được loại cói, sợi
đay tốt, tiến hành phân loại tỉ mỉ rồi mới đưa vào dệt chiếu. Chiếu Bảo Hà sau khi dệt, đem phơi mới đưa vào in màu, và cuối cùng mới đem hấp sấy.
- Xem thêm "Giá chiếu cói Xuân Hòa"
- Xem thêm "Giá chiếu cói Xuân Hòa"
Nước ta có nhiều vựa cói lớn và nổi tiếng
như đồng cói Tam Quan (Bình Định), cói Kim Sơn (Ninh Bình), cói Nga Sơn
(Thanh Hóa)… Tuy không phải là vùng nguyên liệu cói rộng lớn và nổi
tiếng, nhưng chất đất rất phù hợp với việc sinh trưởng tự nhiên của cây
cói ở xã Đồng Minh cũng như một số xã khác ở Vĩnh Bảo (Hải Phòng) cũng
là nơi cho ra đời những sợi cói có chất lượng vượt trội. Đây chính là
yếu tố quyết định đến chất lượng của chiếu cói dệt thủ công.
Cói sau khi thu hoạch sẽ được đưa vào chẻ
nhỏ rồi đem phơi khô. Quá trình phơi cói thường kéo dài khoảng 3 -4
ngày tùy mức độ nắng, nhưng phải tuyệt đối tránh bị mưa. Trước khi đưa
vào dệt chiếu, cói phải có màu trắng xanh, được lựa chọn tỉ mỉ từng sợi.
Đầu tiên phải lựa những sợi cói đen, cói gẫy bỏ ra, sau đó người ta mới
so cói để phân loại cói ra theo độ dài, rồi lại từ đó mới tiếp tục lựa
ra cói sợi to, sợi nhỏ. Những sợi cói nhỏ sẽ được dệt với những sợi đay
nhỏ, và tương tự, sợi cói to sẽ được dệt với sợi đay to, để đảm bảo độ
bền và hài hòa về mặt thẩm mỹ. Chính khâu phân loại cói sẽ quyết định
xem chiếu cói sẽ có kích thước như thế nào và nằm ở chất lượng nào.
Để dệt được một chiếc chiếu cói theo
phương pháp thủ công truyền thống cần có hai người, một người luồn cói
và một một dập go. Sợi đay sau khi luồn qua go chiếu (dụng cụ dệt chiếu
làm bằng gỗ, tre) sẽ được mắc lên từng hàng dọc cách nhau 1-1,5cm. Thông
thường, một chiếc chiếu có khoảng 158 sợi đay và 3.300 đến 3.500 sợi
cói. Người luồn cói sẽ ngồi bên cạnh khung dệt, dùng một chiếc que dài
làm bằng tre, nứa (gọi là chiếc “văng”) mắc sợi cói vào rồi luồn vào khe
giữa của làn đay (chiếc go khi nghiêng sẽ chia làn đay thành làn trên,
làn dưới), người dập go sẽ dập go sau mỗi lần văng cói, đồng thời tiến
hành bắt biên hai bên. Phần cói thừa hai bên sau khi bắt biên sẽ được
cắt gọn gàng, và phần đay thừa hai đầu chiếu sẽ được ghim kết cố định
lại để cói không bị bung trong quá trình sử dụng. Trung bình khoảng 4
tiếng thì hai người mới dệt xong được một chiếc chiếu Việt Nam.
Nhiều làng nghề thường nhuộm sợi cói rồi mới đem vào dệt chiếu, nhưng ở Hợp tác xã thủ công mỹ nghệ Đồng Minh,
chiếu cói sau khi dệt và phơi nắng mới đem in họa tiết, phơi qua chút
nắng cho khô màu in rồi mới được đưa vào hấp để màu lên được bền đẹp
hơn. Chiếu sau khi hấplại tiếp tục hong nguội rồi mới đưa vào lưu kho
bảo quản trước khi đưa ra thị trường.
Một lá chiếu cói dệt thủ công
thực sự không đơn giản, nó là cả một quy trình phức tạp mà phải cẩn
trọng từng khâu mới đảm bảo được chất lượng. Nó còn đong đầy biết bao mồ
hôi công sức và cả tấm lòng trân trọng sản phẩm, tình yêu với nghề dệt
chiếu của các nghệ nhân chiếu làng Bảo Hà.
Nguồn: chiếu cói Bảo Hà